13.09.2024
Opublikowany w zeszłym tygodniu raport Dialogu Strategicznego na temat przyszłości rolnictwa Unii Europejskiej [1] stanowi przełomowy przykład porozumienia między różnorodnymi interesariuszami sektora rolnego. Po raz pierwszy przedstawiciele rolników, przetwórców, handlu detalicznego, organizacji konsumenckich i ekologicznych, często prezentujący przeciwstawne wizje sektora, wspólnie wypracowali zestaw ambitnych rekomendacji dla przyszłości europejskiego rolnictwa.
Ursula von der Leyen, powołując ten specjalny zespół w odpowiedzi na protesty rolników, które przetoczyły się przez Europę na początku tego roku, zobowiązała się uwzględnić wyniki Dialogu Strategicznego w swojej wizji rolnictwa i żywności – strategicznym dokumencie mającym powstać w ciągu pierwszych 100 dni jej drugiej kadencji. Choć nie wszystkie rekomendowane rozwiązania muszą zostać wdrożone, raport otwiera nowe perspektywy i daje nadzieję na przyspieszenie zrównoważonej transformacji rolnictwa, przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwości społecznej. To kluczowy moment na podjęcie szerokiej debaty publicznej nad przyszłością polskiego rolnictwa i systemów żywnościowych, dostosowanej do zaprezentowanych w raporcie kierunków.
Główne propozycje obejmują gruntowną reformę Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), polegającą na odejściu od tradycyjnego modelu dopłat obszarowych. Raport sugeruje ukierunkowanie wsparcia na rolników, którzy są w rzeczywistej potrzebie (np. małe gospodarstwa czy młodzi rolnicy) oraz realizujących ambitne cele środowiskowe wykraczające poza wymagania unijnych regulacji. Innowacyjnym pomysłem jest wprowadzenie systemu benchmarkingu zrównoważoności gospodarstw, opierającego się na wspólnych celach, zasadach i kryteriach. Obejmowałby on narzędzia do monitorowania i weryfikacji ze wspólnymi metrykami i wskaźnikami.
W obszarze systemów żywnościowych raport postuluje promowanie zrównoważonych diet, w tym ograniczenie spożycia mięsa na rzecz białka pochodzenia roślinnego oraz znaczące wzmocnienie rolnictwa ekologicznego i krótkich łańcuchów dostaw. Sugeruje także potencjalne wprowadzenie programu dobrowolnego wykupu gospodarstw rolnych na obszarach o wysokim poziomie intensywnej hodowli zwierząt.
Redukcja emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa również stanowi jeden z centralnych elementów raportu. Proponowane jest opracowanie szczegółowej metodologii ich pomiaru oraz wdrożenie odpowiednich narzędzi wspierających osiąganie ambitnych celów redukcyjnych, dostosowanych do różnych typów produkcji rolnej.
Ponadto, strony Dialogu Strategicznego apelują o utworzenie tymczasowego funduszu na rzecz sprawiedliwej transformacji sektora rolno-spożywczego oraz funduszu odbudowy przyrody. Oba instrumenty działałyby niezależnie od WPR, stanowiąc dodatkowe wsparcie dla zielonej transformacji rolnictwa.
Dla Polski zmiany rekomendowane w raporcie stanowią zarówno wyzwanie, jak i ogromną szansę. Ze względu na specyfikę polskiego rolnictwa, zdominowanego przez liczne małe gospodarstwa, wdrożenie proponowanych rozwiązań wymagałoby starannie opracowanych strategii. Kluczowym elementem byłoby uporządkowanie sytuacji faktycznie aktywnych rolników i oddzielenie ich od tych działających jedynie formalnie [2]. W przeciwnym wypadku, adekwatne kierowanie wsparcia czy wprowadzanie mechanizmów monitorowania i weryfikacji będzie niemożliwe. Osobnym wyzwaniem będzie zapewnienie wsparcia mieszkańcom obszarów wiejskich, dla których dopłaty z WPR stanowiły pewnego rodzaju zaplecze socjalne, a ich utrata może wymagać wdrożenia innych instrumentów pomocowych.
Niskie ambicje środowiskowe obecnego polskiego Planu strategicznego WPR [3] są niespójne z kierunkiem proponowanym przez raport. Oznacza to potrzebę gruntownej rewizji polskiego podejścia do realizacji celów środowiskowych w ramach WPR, w tym zwiększenie budżetu na działania na rzecz środowiska i klimatu, i promowanie praktyk o rzeczywistych i mierzalnych korzyściach środowiskowych już w najbliższych latach.
Kwestia emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie stanowi poważne zaniechanie polskiego rządu i będzie wymagała natychmiastowej reakcji. Podczas gdy raport Dialogu Strategicznego rekomenduje zdecydowane działania redukcyjne, obecne prognozy dla Polski zawarte w Krajowym planie na rzecz energii i klimatu (KPEiK) prognozują wzrost emisji z sektora rolnego do 2030 roku [4]. Polskie rolnictwo będzie musiało brać udział we wspólnotowym wysiłku redukcyjnym, konieczne jest więc jak najszybsze opracowanie kompleksowej strategii mitygacyjnej w polskim rolnictwie. Opieszałość w wypracowaniu takich polityk może odbić się kosztownym echem na polskich producentach żywności.
Co więcej, cele m.in. niedawno ogłoszonej strategii promocji dla branży mięsa wieprzowego [5] na 2025 rok stoją w wyraźnej sprzeczności z rekomendacjami raportu dotyczącymi ograniczenia produkcji i konsumpcji mięsa. Ta rozbieżność podkreśla skalę wyzwań stojących przed polskim sektorem rolnym w kontekście proponowanych zmian i konieczność rewizji obecnych strategii.
Raport kładzie też duży nacisk na rozwój zrównoważonych systemów żywnościowych. Brak kompleksowej strategii w tym obszarze w Polsce to istotna luka, którą należy pilnie wypełnić. Niezbędne będzie zatem opracowanie takiego planu, uwzględniającego specyfikę polskiego sektora rolno-spożywczego, ambitne cele środowiskowe, ale również zdrowie i dobrostan mieszkańców Polski.
Raport Dialogu Strategicznego otwiera nowy rozdział w dyskusji o przyszłości europejskiego rolnictwa. Dla Polski oznacza to konieczność fundamentalnego przemyślenia obecnego modelu rozwoju sektora rolno-spożywczego. Jest to zarazem unikalna szansa na dokonanie skoku jakościowego w kierunku bardziej zrównoważonego, odpornego i konkurencyjnego modelu rolnictwa.
Wykorzystanie tej sposobności będzie wymagało zdecydowanych decyzji politycznych, innowacyjnego podejścia i szerokiego dialogu społecznego (w tym rolników, przetwórców, organizacji ekologicznych i konsumentów). Kluczowe będzie wypracowanie własnej wizji transformacji oraz wizji przyszłości obszarów wiejskich, która pozwoli pogodzić ambitne cele środowiskowe i klimatyczne z realiami ekonomicznymi i społecznymi polskiego rolnictwa w nadchodzących dekadach.
Rekomendacje raportu mogą również prowadzić do istotnych zmian w WPR po 2027 roku. Bez wypracowania odpowiednich struktur i mechanizmów, zmiany te mogą mieć daleko idące konsekwencje dla polskich gospodarstw rolnych i mieszkańców obszarów wiejskich. Konieczne jest zatem, aby Polska już teraz prowadziła aktywne działania i prace nad negocjacjami dotyczącymi kształtu WPR po 2027 roku, upewniając się, że z jednej strony, zawarte w niej mechanizmy wspomogą zieloną transformację w Polsce, a z drugiej zapewnią odpowiednie wsparcie finansowe polskim rolnikom.
Referencje:
BĄDŹ NA BIEŻĄCO
W newsletterze IZG podsumowujemy najważniejsze wydarzenia związane z polityką klimatyczną w Polsce i na świecie,
piszemy o sprawiedliwej transformacji i zielonej gospodarce. Analizy, komentarze i newsy prosto na Twój email!
